“Chủ trương xây dựng các đặc khu kinh tế đã có hơn 10 năm nay mà cứ bàn đi bàn lại mãi. Rất lãng phí thời gian và làm lỡ các cơ hội” – TS. Đinh Duy Hòa, Nguyên Vụ trưởng Vụ cải cách hành chính Bộ Nội vụ khẳng định.
“Đừng chậm trễ nữa”
– Mô hình tổ chức đặc khu kinh tế hiện chưa ngã ngũ, ngay chính các cơ quan soạn thảo luật Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt cũng phải loay hoay về việc có tổ chức một cấp chính quyền với đủ cả HĐND, UBND tại đây hay chỉ thiết kế thể chế Trưởng đặc khu. Ý kiến của ông về vấn đề này?
Với 3 đặc khu kinh tế đang xây dựng (Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc), vấn đề đưa ra là mô hình tổ chức chính quyền sẽ theo cách nào?
Hiện nay đang có rất nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này. Thứ nhất là phương án cho rằng chính quyền ở đặc khu nên gọn nhẹ, tối giản với một người đứng đầu là ông Trưởng đặc khu – người được giao thẩm quyền khá lớn.
Phương án thứ hai là tổ chức đặc khu như một cấp chính quyền đầy đủ với HĐND, UBND. Trong cơ cấu cũng cần có những điểm khác biệt đặc thù, không giống như mô hình thông thường hiện nay để phù hợp với yêu cầu của đặc khu.
Tôi chọn phương án Trưởng đặc khu vì địa bàn đó phải có những đặc trưng trong cơ chế quản lý. Để phát huy được điểm ưu việt và những lợi thế vượt trội của đặc khu thì bộ máy hành chính cũng phải được tổ chức tương ứng chứ nếu đưa ra hướng tổ chức chính quyền với đầy đủ HĐND, UBND như hiện hành thì sẽ có nhiều trói buộc, cản trở sự nhanh nhạy, yêu cầu hoạt động linh hoạt, năng động của đặc khu.
Để giải quyết thỏa đáng vấn đề này, theo tôi, mấu chốt nằm ở cách hiểu, cách giải thích Hiến pháp, cụ thể là Điều 110, Điều 111 Hiến pháp về tổ chức chính quyền địa phương.
– Có ý kiến nhận xét, ngay những chuyên gia có tư duy cấp tiến, đổi mới bậc nhất hiện nay cũng đang “vướng víu”, loanh quanh trong những nguyên lý về tổ chức chính quyền địa phương trong khi cái cần cho đặc khu chính là sự đặc biệt, vượt lên những mô hình thông dụng. Bởi trên thế giới, mô hình đặc khu đã chứng minh sự thành công tại hơn 100 quốc gia rồi. Quan điểm của ông về vấn đề này?
Chúng ta đặt vấn đề xây dựng thể chế vận hành đặc khu kinh tế từ lâu rồi. Chủ trương xây dựng các đặc khu kinh tế đã có hơn 10 năm nay mà cứ bàn đi bàn lại mãi. Như vậy là rất lãng phí thời gian và làm lỡ đi các cơ hội. Giá như ta sớm chốt được vấn đề này từ 5-7 năm trước thì có khi mọi việc giờ đã tương đối ổn định. Mô hình đặc khu đã vận hành êm xuôi, ngon lành rồi.
Thời gian nhằm nghiên cứu, cân nhắc mô hình này cũng đủ để chín rồi, giờ cần sớm đưa vào triển khai đi. Việc này cũng là để hiện thực hóa chủ trương, tinh thần chỉ đạo của Đảng là xây dựng luật về chính sách đặc thù cho cả 3 đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt, qua đó tạo điểm nhấn mạnh mẽ, sức lan tỏa trong phát triển kinh tế xã hội cho đất nước. Việc bắt đầu đã muộn rồi thì phải bắt tay ngay, phải vào cuộc ngay đi, đừng chậm trễ nữa.
Đã đi sau, bước chậm, cần có cơ chế thu hút hơn
– Trưởng đặc khu, như được đề xuất trong dự luật, được trao quyền lực rất lớn với 77/116 thẩm quyền thuộc Thủ tướng. Nhiều người e ngại về việc kiểm soát quyền lực thế nào cho trưởng đặc khu nên đề nghị bổ sung thêm nhiều cấp giám sát như HĐND tỉnh, Hội đồng tư vấn và giám sát. Nhưng được biết, ông đã từng nhiều lần cảnh báo rằng các cấp giám sát nói trên vẫn hình thức, không hiệu quả?
Dự thảo luật đang thiết kế rất nhiều quyền hạn, trách nhiệm cho ông Trưởng đặc khu, trong số đó có những thẩm quyền bắt nguồn từ thẩm quyền Quốc hội giao cho và đã được quy định trong luật, rồi thẩm quyền trực tiếp của Thủ tướng giao…
Trước vấn đề thẩm quyền cho trưởng đặc khu lớn như vậy, câu hỏi đang được đặt ra là công cụ nào để ngăn chặn việc lạm quyền, nhóm lợi ích?
Chúng ta nên nhìn nhận thực tế về hệ thống bộ máy nhà nước, nhìn vào cách thức tổ chức, vận hành tại các thành phố trực thuộc TƯ với đầy đủ lệ bộ các cơ quan như hiện nay. Có đủ cả hệ thống thanh tra, kiểm tra… mà sao cũng vẫn có chuyện lạm dụng quyền lực, phát sinh tiêu cực.
Kiểm soát quyền lực theo mô hình tổ chức chính quyền đặc khu, theo tôi, có vai trò của rất nhiều cơ quan thanh tra, giám sát mà không nhất thiết phải có HĐND.
Tôi cho rằng, kiếm soát quyền lực, phòng ngừa tiêu cực ở đây phải gắn với hoạt động kiểm tra thực sự, thực chất, từ nhiều luồng khác nhau, từ HĐND tỉnh, từ Chính phủ, thậm chí là từ Quốc hội xuống cho tới các kênh kiểm tra của Đảng…
Tôi không sợ, không lo ngại việc không có HĐND ở đó thì không kiểm soát được quyền lực của Trưởng đặc khu.
– Nhiều quốc gia hiện đã phát triển đặc khu tới thế hệ thứ 2, thứ 3, tiêu biểu là Trung Quốc – nước láng giềng ngay sát vách Việt Nam, có thể chế chính trị tương đồng Việt Nam. Chúng ta có thể học hỏi được gì từ các mô hình đặc khu thành công trên thế giới, hay phải xác định được điểm cốt yếu nào cần cho một đặc khu của Việt Nam, thưa ông?
Nói về HongKong thì tôi thực sự là thán phục tư duy của Trung Quốc. Năm 1997, HongKong được trao trả về lại với Trung Quốc, khi đó tôi cũng băn khoăn, không hình dung được cách thức xử lý như Trung Quốc mà chỉ nghĩ thông thường là “về chung một mối”. Không ngờ Trung Quốc thiết kế hẳn một thiết chế kiểu khác “một nhà nước, hai chế độ”. Đó thực sự là hướng tư duy vượt trội mà mình chỉ có thể… cảm phục.
Còn tham khảo kinh nghiệm quốc tế hay hình mẫu nào thì về phần chính trị, pháp lý, đối ngoại, quốc phòng, đặc khu vẫn phải là “một chế độ” với toàn phần lãnh thổ Việt Nam. Chỉ có phần hành chính, tư pháp chúng ta cần có những điểm tổ chức đặc thù sao cho có thể hỗ trợ được phần vượt trội về kinh tế ở đây thôi.
Nguyên tắc để xác định là khu vực này cần thu hút những nhà đầu tư giàu tiềm lực. Nếu chúng ta có cơ chế chính sách thông thoáng hơn các nơi khác, thu hút vượt trội hơn hẳn nơi khác mà nhà đầu tư nghĩ là cầm chắc khả năng vào làm ăn sẽ “thắng” thì họ sẽ vào. Bộ máy hành chính nơi đây được tổ chức để tạo thuận lợi cho nhà đầu tư thì họ sẽ càng tin tưởng và mạnh dạn hơn để bước vào. Chỉ cần vậy cũng đủ để thu hút rồi.
Tất nhiên, khi đã đi sau bước chậm như ta, xây dựng được những cơ chế chính sách như thế nào để thu hút được những nguồn lực tối ưu, để cạnh tranh được với các đặc khu khác là quan trọng. Đó mới chính là chỗ khó chứ nếu cơ chế đưa ra chỉ làng nhàng hay là thua kém hơn những nơi đã vận hành tốt rồi thì sao thu hút được ai.
– Xin cảm ơn ông!
THANH THANH thực hiện
